Ο καρκίνος του προστάτη δεν χρειάζεται πάντοτε άμεση θεραπεία με εγχείρηση, ακτινοθεραπεία ή φάρμακα. Σε έναν στους τρεις ασθενείς ενδείκνυται συστηματική παρακολούθηση με εξετάσεις, που μπορεί να συνεχιστεί για χρόνια.

Η διαδικασία αυτή αποκαλείται ενεργός ή ενεργητική παρακολούθηση και συνιστάται σε χαμηλού κινδύνου όγκους, δηλαδή όταν:

• Ο όγκος είναι πολύ μικρός και περιορίζεται μέσα στον προστάτη,
• ο όγκος αναπτύσσεται πολύ αργά και
• υπάρχει μικρός κίνδυνος να μεγαλώσει περαιτέρω ή να εξαπλωθεί στο σώμα ή να κοστίσει τη ζωή του ασθενούς.

Τα κριτήρια

«Η επιλογή των ασθενών που θα υποβληθούν σε ενεργητική παρακολούθηση γίνεται πολύ προσεκτικά, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια», τονίζει ο πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ουρολογικής Δρ. Ηρακλής Πούλιας.

Τα κριτήρια αυτά είναι:

• η ηλικία του ασθενούς,
• το μέγεθος του όγκου,
• το στάδιο του καρκίνου και
• το Gleason score που λαμβάνεται με την βιοψία και δείχνει πόσο επιθετικός είναι ο όγκος.
• Ένα άλλο κριτήριο είναι το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA), η τιμή του οποίου πρέπει να είναι χαμηλότερη από 10 ng/ml για να είναι ο ασθενής κατάλληλος υποψήφιος για ενεργητική παρακολούθηση.

«Βαθμολογώντας» τον καρκίνο

Η βαθμολογία ή σκορ Gleason είναι ένα σύστημα 10 βαθμίδων που δείχνει πόσο έχουν χάσει την δομή τους τα κύτταρα του προστάτη. Όσο πιο επιθετικός είναι ο καρκίνος του προστάτη, τόσο πιο ασχημάτιστα (αδιαφοροποίητα) είναι τα κύτταρα και τόσο μεγαλύτερη η βαθμολογία.

Σε αδρές γραμμές, τιμές στο Gleason σκορ από 2 έως 7 σημαίνουν μικρής και μέτριας επιθετικότητας καρκίνο, ενώ εκείνες πάνω από 8 υποδηλώνουν έναν ιδιαίτερα επιθετικό όγκο.

Αντίστοιχα, η σταδιοποίηση του καρκίνου του προστάτη βασίζεται στο αν και κατά πόσον έχει εξαπλωθεί. Σε γενικές γραμμές, οι σταδίου 1 και 2 όγκοι παραμένουν εντός του προστατικού αδένα, οι σταδίου 3 έχουν αρχίσει να εξαπλώνονται έξω από αυτόν, ενώ οι σταδίου 4 έχουν κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα ή τμήματα της πυέλου.

Οι ενδείξεις

«Όσο μεγαλύτερος ηλικιακά είναι ο ασθενής και όσο χαμηλότερη η βαθμολογία κατά Gleason, τόσο πιθανότερο είναι να μην κινδυνεύσει εάν δεν κάνει θεραπεία, διότι ρόλο παίζει και το υπολογιζόμενο προσδόκιμο επιβιώσεως», εξηγεί ο δρ Πούλιας.

«…Για παράδειγμα, η ενεργητική παρακολούθηση συνιστάται συχνά σε ασθενείς πάνω από 65-70 ετών που έχουν βαθμολογία κατά Gleason 6 ή χαμηλότερη, αλλά δύσκολα θα προταθεί σε έναν 50άρη με Gleason σκορ 6. Επιπλέον οι όγκοι πρέπει να περιορίζονται μέσα στον προστάτη, δηλαδή να είναι σταδίου 1 ή το πολύ 2, για να γίνει ενεργητική παρακολούθηση».

Η ενεργητική παρακολούθηση μπορεί επίσης να είναι κατάλληλη επιλογή για άνδρες με περιορισμένο προσδόκιμο επιβιώσεως, ακόμα κι αν τα αποτελέσματα στις παραπάνω εξετάσεις δεν είναι ευνοϊκά.

Μπορεί επίσης να είναι η ενδεδειγμένη επιλογή για άνδρες που αντιμετωπίζουν πρόσθετα, σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως βαριά καρδιοπάθεια, αρρύθμιστο διαβήτη ή επίμονη υπέρταση, όταν οι γιατροί τους κρίνουν ότι είναι προτιμότερο να αποφύγουν σε πρώτη φάση την άμεση θεραπεία για τον καρκίνο.

Οι εξετάσεις

Αν και η ενεργητική παρακολούθηση δεν είναι θεραπεία με την κλασσική έννοια του όρου, ουσιαστικά αποτελεί μια θεραπευτική προσέγγιση διότι «δεν είναι το ίδιο με το να μην κάνουμε τίποτα απολύτως στον ασθενή», συνεχίζει ο δρ Πούλιας. «Οι συχνές εξετάσεις γίνονται για να παρακολουθούμε μη τυχόν και υπάρξουν αλλαγές στον όγκο που θα τον καταστήσουν πιο επιθετικό, επομένως θα πρέπει να παρέμβουμε με εγχείρηση, ακτινοθεραπεία ή φάρμακα».

Σε τι συνίσταται όμως η ενεργητική παρακολούθηση; «Ουσιαστικά συμπεριλαμβάνει τακτική μέτρηση των επιπέδων του PSA, δακτυλική εξέταση και επανάληψη της βιοψίας», απαντά ο δρ Πούλιας. «Αναλόγως με το περιστατικό, συνιστάται PSA μία ή δύο φορές τον χρόνο (μερικές φορές συχνότερα, κατά το πρώτο έτος της παρακολούθησης), δακτυλική εξέταση τουλάχιστον μία φορά χρόνο και επανάληψη της βιοψίας κάθε 1-3 έτη».

Καθώς περνά ο καιρός, οι βιοψίες μπορεί να γίνονται σε πιο αραιά διαστήματα, ενώ «σε επιλεγμένους ασθενείς ηλικίας άνω των 80 ετών ή σε όσους έχουν προσδόκιμο επιβιώσεως κάτω από 5 έτη μπορεί ακόμα και να διακόψουμε την παρακολούθηση», συμπληρώνει.

Όφελος στην 10ετία

Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι το 50-66% των ανδρών που υποβάλλονται σε ενεργητική παρακολούθηση δεν χρειάζονται θεραπεία κατά την πρώτη 10ετία από τη διάγνωση του καρκίνου τους, σύμφωνα με το αμερικανικό Ίδρυμα Καρκίνου του Προστάτη (PCF).

Επομένως, το όφελος της παρακολούθησης για τους περισσότερους άνδρες είναι ότι θα αποφύγουν την θεραπεία και για τους υπόλοιπους ότι θα υπάρξει καθυστέρηση στις θεραπείες οι οποίες συχνά έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής (π.χ. στυτική δυσλειτουργία, ακράτεια ούρων κ.λπ.).

Ωστόσο, η μεγάλη δυσκολία είναι να πεισθεί ο ασθενής και οι συγγενείς του ότι δεν χρειάζεται να γίνει θεραπεία, επισημαίνει ο δρ Πούλιας. Και αυτό, διότι «οι περισσότεροι θέλουν να χειρουργηθούν αμέσως, αφού είναι βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση πως αν δεν βγει ο καρκίνος του προστάτη, ο ασθενής θα πεθάνει».