Άλλοι φέρνουν στη μνήμη τους την πρώτη ημέρα του δημοτικού σχολείου και άλλοι τα ρούχα που φορούσαν ως παιδάκια. Έχετε όμως συνειδητοποιήσει πως οι συγκεκριμένες αναμνήσεις είναι μόνο συμβάντα της ζωής μετά τα πέντε μας χρόνια; Γιατί δεν θυμόμαστε τίποτα πριν από τότε;

Πρόκειται για ένα θέμα που για χρόνια βασάνιζε τους ψυχολόγους, τους νευρολόγους αλλά και τους γλωσσολόγους. Γιατί δεν υπάρχουν στη μνήμη μας αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας που συνήθως μας καθορίζουν ως χαρακτήρες και αυτόνομες προσωπικότητες;

Η θεωρία είναι γνωστή ως «βρεφική αμνησία» και μαζί της ασχολήθηκε εκτενώς ο Ζίγκμουντ Φρόιντ πριν από 100 χρόνια. Από αυτήν ακριβώς γεννήθηκαν και κάποιες εξαιρετικά προβοκατόρικες απορίες. Μία από αυτές σχετίζεται με το αν οι πρώτες αναμνήσεις συνδέονται με πραγματικά γεγονότα ή αν είναι απλά κατασκευάσματα της φαντασίας μας.

Μπορούμε να θυμηθούμε γεγονότα από μία περίοδο της ζωής μας που δεν γνωρίζαμε ακόμη τις λέξεις, ούτε καλά καλά να μιλάμε για να τα περιγράψουμε; Και τι πιθανότητες υπάρχουν προκειμένου μια μέρα να ανακτήσουμε αυτές τις χαμένες μας αναμνήσεις;

Αν σκεφτούμε πως ο εγκέφαλος των μωρών μοιάζει με ένα είδος σπόγγου που απορροφά τα πάντα: ήχους, λέξεις, εικόνες, διαμορφώνοντας περίπου 700 νευρολογικές συνδέσεις κάθε δευτερόλεπτο και κατασκευάζοντας ένα ευρύ δίκτυο εκμάθησης λέξεων, ίσως καταλήξουμε σε κάποιες αλήθειες.

Μια εξήγηση για τη βρεφική αμνησία είναι πως αυτή είναι αποτέλεσμα ακριβώς της έλλειψης προσπάθειας να συγκρατηθούν αυτές οι μνήμες, δεδομένου ότι και ως ενήλικες δεν θυμόμαστε λεπτομέρειες και πληροφορίες αν δεν καταβάλουμε προσπάθεια για να τις συγκρατήσουμε. Με λίγα λόγια τα μωρά δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν αυτόν τον μηχανισμό, οπότε οι πρώτες αναμνήσεις χάνονται πανεύκολα. Σε αυτό συμβάλλει – σύμφωνα και με έναν Γερμανό ψυχολόγο και ερευνητή του 19ου αιώνα, τον Hermann Ebbinghaus – και το αν η ανάμνηση είναι προσωπικού περιεχομένου, αφορά δηλαδή εμάς ή αφορά κάτι που είδαμε ή ακούσαμε.

Σύμφωνα με παλαιότερες μελέτες, η πιο παλιά ανάμνηση που κάποιος μπορεί να συγκρατήσει είναι από όταν ήταν δύο χρονών. Ωστόσο συμπεραίνουμε οι ίδιοι πως οι άνθρωποι έχουν αξιόπιστες αναμνήσεις από τα 6-7 χρόνια τους και μετά. Η γλώσσα μας βοηθά στη δημιουργία μιας δομής για τις αναμνήσεις μας, μία αφηγηματική δομή. Δημιουργώντας μια ιστορία, η εμπειρία μας οργανώνεται συστηματικότητα και γινόμαστε πιο ικανοί στο να ανακαλούμε πράγματα που συνέβησαν πίσω στον χρόνο.

Πάνω στη θεωρία αυτή είχε πειραματιστεί και ο ψυχολόγος Qi Wang στο πανεπιστήμιο του Κορνέλ, μεταξύ Κινέζων και Αμερικανών φοιτητών. Οι αναμνήσεις των Αμερικανών ήταν πιο μακροσκελείς, επεξεργασμένες και ύποπτα εγωκεντρικές. Αντίθετα, οι αναμνήσεις των Κινέζων ήταν πιο σύντομες και στηρίζονταν σε γεγονότα. Και κυρίως, ξεκινούσαν 6 μήνες αργότερα.

Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για ένα συνηθισμένο μοτίβο σε ό,τι αφορά τη μελέτη των αναμνήσεων. Προσπαθώντας να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας κάτι που έχει συμβεί, διαπιστώνουμε πως η περιγραφή του είναι πιο εύκολη και σαφής. Στηρίζεται σε γεγονότα.

Αν δεν το θυμάστε, ρίξτε την ευθύνη στους γονείς σας που δεν σας ρώτησαν σχετικά, λέει ο Wang. “Αν ο κοινωνικός περίγυρος σας λέει ότι αυτές οι αναμνήσεις είναι σημαντικές για εσάς, θα τις συγκρατήσετε”. Και λέει αλήθεια. Σε κάποιους πολιτισμούς που δίνουν έμφαση στο παρελθόν – όπως οι Μαορί, όπως αναφέρει ο ερευνητής – τα παιδιά έχουν αναμνήσεις από το 2ο έτος της ζωής τους. Φυσικά, μεγάλο ρόλο παίζει και η δύναμη της ομιλίας, επισημαίνει ο Robyn Fivush, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Emory University.