Οκτώ χιλιάδες πήλινοι στρατιώτες «γεννήθηκαν», στήθηκαν σε παράταξη μάχης και θάφτηκαν όρθιοι πλάι στον ηγέτη τους για να στείλουν το μήνυμα της διαχρονικής ισχύος, της αέναης εξουσίας, εντέλει της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Αυτός ο στρατός δημιουργήθηκε πριν από δύο χιλιετίες, αποκαλύφθηκε πριν από περίπου μισόν αιώνα και μόλις πριν λίγα χρόνια, η ανθρωπότητα πληροφορήθηκε ότι την κατασκευή του, εκεί στην καρδιά της Ασίας, επέβλεψαν Έλληνες γλύπτες!

… ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΤΕΛΕΙΩΜΟ…

Ο πρώτος στρατιώτης ανακαλύπτεται ένα πρωινό Μαρτίου (29) το 1974, όταν στην κατάξερη κοιλάδα της Xi΄an (Ξιαν), στην καρδιά της Κίνας, όπου ζουν μόνο λωτοί και ροδιές, μια χούφτα αγρότες σκάβουν προσπαθώντας να βρουν νερό για να φτιάξουν ένα πηγάδι. Όταν η αξίνα πέφτει για πολλοστή φορά στη γη, ο ήχος που ακούγεται δεν είναι του εδάφους που υποχωρεί. Είναι ξερός και καθαρός. Είναι ο ήχος του πηλού που σπάει. Οι άνδρες συνεχίζουν προσεκτικά. Νομίζουν πως έχουν πέσει σε πιθάρι με θησαυρό. Το εύρημα είναι θησαυρός! Αλλά εθνικός. Ή καλύτερα, παγκόσμιος. Η μύτη του σκαπτικού εργαλείου έχει ανοίξει στα δύο ένα κρανίο από τερακότα!

Η ανασκαφή που στήνεται θα αποκαλύψει ότι το κεφάλι ανήκει σε ομοίωμα στρατιώτη και μάλιστα σε φυσικό μέγεθος. Καθώς ο χρόνος περνάει και η αρχαιολογική έρευνα εξελίσσεται στα επτά μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και σε εμβαδόν διαρκώς αυξανόμενο, τα αγάλματα δεν έχουν τελειωμό! Στα έκπληκτα μάτια των αρχαιολόγων αποκαλύπτονται ο ένας μετά τον άλλο πήλινοι στρατιώτες ύψους οι περισσότεροι 1.80 μ. και κάποιοι, ολίγοι, 1.90 μ. Μελετώντας τα διακριτικά στις στολές που «φορούν» οι πολεμιστές, οι επιστήμονες καταλήγουν ότι ψηλότεροι είναι οι βαθμοφόροι.

Τις επόμενες δεκαετίες, μια εκτεταμένη ανασκαφή σε τρεις διαφορετικούς θαλάμους, φέρνει στο φως δεκάδες χιλιάδες άρματα και χάλκινα όπλα, εκατοντάδες ομοιώματα αλόγων επίσης σε φυσικό μέγεθος και 8.000 πήλινους στρατιώτες. Σε εντυπωσιακά καλή κατάσταση είναι κάτι παραπάνω από 5.000. Οι υπόλοιποι είναι θρυμματισμένοι. Θα ήταν θαύμα να μην άφηναν τα σημάδια τους οι δύο χιλιετίες που πέρασαν… Γιατί εκεί χρονολογούνται τα ευρήματα. Στον 3ο αι. π.Χ. Για την ακρίβεια, τοποθετούνται ανάμεσα στο 246 και το 208 π.Χ. Αν και, οι ιστορικοί μελετητές λένε ότι οι θρυμματισμένοι πήλινοι στρατιώτες, δεν διαλύθηκαν από τον χρόνο, αλλά από αντίπαλες δυναστείες, που επέδραμαν στο μαυσωλείο του αυτοκράτορα και κατέστρεψαν ό,τι πρόλαβαν, πριν το σκεπάσουν οι αιώνες…

Ας πάρουμε τον χρόνο ανάποδα…

Είναι η περίοδος της βασιλείας του Ζιάο Ζένγκ (Zhao Zheng). Το 246 π.Χ., στα μόλις 13 του χρόνια χρίζεται βασιλιάς όταν τον τοποθετεί στον θρόνο ο Λου Μπιούγουει (Lü Buwei) ένας πανίσχυρος έμπορος του οποίου παλλακίδα είναι η μητέρα του νεαρού. Ο ίδιος δε ο Λου ασκεί καθήκοντα αντιβασιλέως έως ότου ενηλικιωθεί ο Ζιάο. Ακούγεται τουλάχιστον παράξενο, ένας νέος υγιής άνδρας, ένας έφηβος, να δρομολογεί τη… συνοδεία της σωρού του, αλλά ο Ζιάο το κάνει.

Πολύ πριν ενηλικιωθεί, δίνει εντολή για την κατασκευή των στρατιωτών. Κι όταν πια ενηλικιώνεται, εκτελεί τον εραστή της μητέρας του και ανεμπόδιστος βαδίζει προς την υλοποίηση του ονείρου του να γίνει αυτοκράτωρ. Έως το 221π.Χ. μέσα από ένα αποτελεσματικό δίκτυο κατασκοπείας και δωροδοκιών, που στήνουν οι προικισμένοι στρατηγοί του, ο Ζιάο καταφέρνει να εξαλείψει μία προς μία τις έξι αντίπαλες εθνότητες, που διεκδικούν εδάφη στην περιοχή και να ενοποιήσει μία χώρα υπό την ηγεσία του. Αυτοανακηρύσσεται Τσιν Σι Χουάνγκ (Qin Shi Huang – «Πρώτος Κυρίαρχος Αυτοκράτορας»), βαφτίζει τη χώρα του από το όνομά του και με παρρησία δηλώνει ότι δυναστεία του θα διαρκέσει «10.000 γενιές».

Τα κράτη της κεντρικής ηπείρου θεωρούν την Κίνα χώρα βαρβάρων και τον αυτοκράτορά της πολεμοχαρή. Αλλά και η ιστορία της Κίνας στους αιώνες, που θα παρέλθουν, θα καταχωρήσει τον πρώτο της αυτοκράτορα μάλλον με μελανά χρώματα. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι Κινέζοι θα τον μνημονεύουν ως απάνθρωπο, ακαλλιέργητο και δεισιδαίμονα. Εκείνος υλοποιεί σειρά μεταρρυθμίσεων με στόχο την εγκαθίδρυση μιας απολύτως συγκεντρωτικής διοίκησης.

Καταργεί τα φέουδα, αναγκάζει τις πλούσιες οικογένειες να ζήσουν στην πρωτεύουσα, Σιανγιάνγκ, και χωρίζει τη χώρα σε 36 στρατιωτικές περιφέρειες, η καθεμία από τις οποίες έχει τον δικό της στρατό και τον δικό της πολιτικό ηγέτη. Επιπλέον, καθιερώνει σταθερές παντού. Από τα βάρη και τα μήκη των αξόνων των καροτσιών έως τη γλώσσα και τους νόμους. Τέλος, ξεκινά την κατασκευή ενός δικτύου δρόμων, καναλιών και φρουρίων που σχεδιάζονται για άμυνα στις βαρβαρικές εισβολές από τον βορρά, τα οποία εντέλει συνδέονται για να σχηματίσουν το Σινικό Τείχος. Ο Τσιν αφήνει πίσω του μία ισχυρή διοικητική δομή, πάνω στην οποία θα στηριχτούν όλες οι επόμενες δυναστείες. Όσο για τη δυναστεία των Τσιν που διατυμπανίζει ότι θα διαρκέσει 10.000 γενιές, μόλις που φτάνει το δικό του βίο. Μετά τον θάνατό του, σε έναν ανηλεή πόλεμο μεταξύ φατριών διάδοχός του δεν θα μείνει… Ο θρόνος του αυτοκράτορα θα περάσει σε άλλα χέρια.

Ο ίδιος, όμως, θα φροντίσει να μείνει αλησμόνητος. Καθώς από πολύ νέος κατατρύχεται από την αγωνία του θανάτου, μέσα σε όλα τα καθήκοντά του είναι και η προσφορά προς τους θεούς για να τον προστατεύουν. Και ασφαλώς κάποτε στρέφεται στη μαγεία και την αλχημεία. Ψάχνει μανιωδώς για τους δασκάλους που θα του προτείνουν το ελιξίριο της αθανασίας. Ταξιδεύει διαρκώς αναζητώντας μάγους, που θα τον κάνουν αθάνατο. Ώσπου κατηγορείται από τους κομφουκιανούς μελετητές. Του προσάπτουν τσαρλατανισμό και υπογράφουν την καταδίκη τους… Υπολογίζεται ότι 460 από αυτούς εκτελούνται, ενώ στην πυρά ρίχνονται και τα βιβλία τους.

Σώζονται μόνο τα αντίτυπα που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του αυτοκράτορα. Τα χρόνια περνούν και η κατάσταση του Τσιν βαίνει επιδεινούμενη. Μία τριπλή απόπειρα δολοφονίας του γίνεται αφορμή να απομονωθεί στα τεράστια παλάτια που στο μεταξύ έχει χτίσει σε διάφορες περιοχές της χώρας. Το 210 π.Χ. πεθαίνει κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας. Αλλά έχει φροντίσει για την υστεροφημία του. Ξέρει πού ακριβώς θα αναπαυθεί.

Για το βασίλειό του στον άλλο κόσμο έχει επιλέξει την πλαγιά ενός λόφου (εκτείνεται σε 50 τετρ. χιλμ. !), και στον από πριν λαξευμένο τάφο του, τον διακοσμημένο με συμπαντικά σύμβολα, θα πάρει μαζί του έναν ολόκληρο (πήλινο) στρατό. Είναι αυτός που ετοιμάζει από έφηβος και που θα τον προστατεύει στην άλλη ζωή. Αλλά η κατασκευή αγαλμάτων σε φυσικό μέγεθος είναι για την Κίνα «Ελληνικά» (κατ΄ αντιστοιχίαν της κινεζικής διαλέκτου για κάθε τι ακατανόητο στον Έλληνα). Γενικώς, η γλυπτική και δη η νατουραλιστική, δεν εντάσσεται στην κινεζική κουλτούρα. Και ό,τι έχει βρεθεί στους κατοπινούς του Τσιν αιώνες, δεν είναι παρά μικρά ειδώλια και μάλιστα όχι σε τάφους ή σε δημόσιους χώρους.

ΟΤΑΝ Ο ΤΣΙΝ «ΣΥΝΤΑΝΤΗΣΕ» ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟ

Οι πήλινοι στρατιώτες, λοιπόν, δεν συνάδουν με την κινεζική παράδοση, αλλά γιατί ο αυτοκράτορας αποφάσισε να επικαλεσθεί μία τέχνη σχεδόν άγνωστη στην Κίνα κι επιπλέον, πώς και από πού προέκυψαν οι δεξιότητες για την εξάσκησή της; Η επιστήμη του μέλλοντος θα οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι αυτή η εντυπωσιακή καλλιτεχνική αλλαγή είναι αποτέλεσμα επαφής με άλλες πολιτιστικές παραδόσεις.

Το 2013, σε άρθρο του περί επιρροής της ελληνιστικής τέχνης στην πολιτιστική προσφορά των Κινέζων αυτοκρατόρων, ο καθηγητής Ιστορίας της ανατολικο-ασιατικής τέχνης του Πανεπιστημίου τη Βιέννης, Lukas Nickel, σημειώνει ότι «η γλυπτική ως καλλιτεχνικό μέσο χρησιμοποιήθηκε ευρέως στις τέχνες της Ελλάδας και της ελληνιστικής Ανατολής, αλλά έπαιξε μικρό ρόλο στην αρχαία ανατολική Ασία. Αυτό άλλαξε σημαντικά με τον πρώτο Αυτοκράτορα της Κίνας, ο οποίος σηματοδότησε την άνοδό του στο θρόνο το 221 π.Χ. με την ανέγερση γιγάντιων χάλκινων γλυπτών έξω από το παλάτι του».

Οι ιστορικοί μελετητές σημειώνουν ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του πρώτου Αυτοκράτορα, μόνο λίγες ασιατικές κοινωνίες χρησιμοποιούν γλυπτική. Στη βόρεια Ασία και τη Μογγολία (εκτός από τους μεγαλίθους που παρουσιάζουν περιστασιακά ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά), την κορεατική χερσόνησο και τα ιαπωνικά νησιά, στη νοτιοανατολική Ασία ή την ινδική υποήπειρο, η γλυπτική δεν φαίνεται να εντάσσεται στην τοπική κουλτούρα. Αυτή την εποχή, μόνο μια πολιτιστικά συνδεδεμένη ομάδα κρατών στην Ασία φτιάχνει ρεαλιστικά γλυπτά μεγάλης κλίμακας για δημόσιους χώρους και τάφους: τα ελληνιστικά κράτη της δυτικής και κεντρικής Ασίας που έχουν προκύψει μετά τις αλεξανδρινές κατακτήσεις.

Πράγματι, έναν αιώνα νωρίτερα, ο Μέγας Αλέξανδρος αφήνει το δικό του στίγμα στην ευρύτερη περιοχή. Στις εκστρατείες του φτάνει ίσαμε την πόρτα της καρδιάς της κίτρινης φυλής. Σούσα, Ισσός, Γαυγάμηλα, Τάξιλα. Κι ακόμη πιο βαθιά, βόρεια του Κασμίρ, στις παρυφές της κατοπινής Κίνας. Ο Μακεδόνας στρατηλάτης προλαβαίνει να σπείρει ελληνικό πολιτισμό. Πολλούς αιώνες μετά, στα σπλάχνα της Ασίας, κάτω από τη μύτη ενός αναγνωρίσιμου ασιατικού πολιτισμού, πολυάριθμα ευρήματα πλημμυρίζουν τις προθήκες παραφορτωμένων μουσείων πέριξ και αρκετά μακρύτερα της πάλαι ποτέ Βαβυλώνας. Αλλά σε αυτά οι ειδικοί επιστήμονες δεν αναγνωρίζουν αμιγή ασιατικό πολιτισμό. Στις προσεκτικότερες ματιές οι αρχαιολόγοι διαπιστώνουν ότι νομίσματα, αργυρά και χάλκινα σκεύη, αγάλματα, φτιάχτηκαν μεν από Ασιάτες και Ινδούς τεχνίτες πλην όμως σχέδια και τεχνοτροπία μυρίζουν αρχαία Ελλάδα.

Στο μουσείο της Τάξιλας, οι πτυχές της χλαμύδας του Βούδα είναι «ελληνικές», το κράνος του Μποτισάτβα θα έπαιρνε κανείς όρκο ότι είναι η περικεφαλαία της θεάς Αθηνάς, ο Διόνυσος απεικονίζεται στο πίσω μέρος μίας ασημένιας ασπίδας, τα δε περιδέραια θα μπορούσαν να εκτίθενται και στο μουσείο της Κνωσού! Η ιστορία ξεδιπλώνεται μέσα από τα κατάλοιπα της καθημερινότητας. Ο Αλέξανδρος ρίχνει τον σπόρο κι έναν αιώνα μετά τη βασιλεία του (χονδρικά ταυτόχρονα με τον Qin στη γείτονα Κίνα), καλλιεργείται από τους Βακτριανούς.

Ο Έλληνας σατράπης της Βακτριανής (του σημερινού Αφγανιστάν) Διόδοτος Α΄ ο Σωτήρας, στήνει στην περιοχή το δικό του βασίλειο. Ο ελληνικός πολιτισμός συντηρείται στην περιοχή για ακόμη εκατό χρόνια τόσο μέσα από την καθημερινότητα των πολιτών όσο και μέσω των πρεσβευτών της Βακτριανής που ταξιδεύουν και αναπτύσσουν διπλωματικές σχέσεις με άλλα βασίλεια. Το κράτος της Βακτριανής θα φτάσει στην απόλυτη ακμή του την περίοδο της ηγεμονίας του Δημητρίου του Α΄, στα μέσα του 2ο αι. π. Χ. Και τότε ένα άλλο φύλο, οι Πάρθοι, έρχονται να καταλάβουν την Βακτρία και -κατά πολλές ιστορικές μαρτυρίες- να υιοθετήσουν τον ελληνικό πολιτισμό σε κάθε φάση της ζωής τους, καθιερώνοντας μάλιστα και την ελληνική γλώσσα ως διάλεκτο του παλατιού και της αριστοκρατίας στη χώρα του που λέγεται πλέον Παρθία.

Οι Κινέζοι έρχονται σε επαφή με τους Μακεδόνες στην κοιλάδα της Φεργκάνας, ένα σημαντικό τμήμα του βόρειου Δρόμου του Μεταξιού που συνδέει την Κίνα με την Παρθία. Μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Φεργκάνα έχει γίνει μέρος του βασιλείου των Σελευκιδών και του βακτριανού βασιλείου. Η Βακτρία φαίνεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη βουδιστικών αγαλμάτων με ελληνικά χαρακτηριστικά.

Ο Ελληνισμός, λοιπόν, στην Ασία είναι ενεργός. Ο πολιτισμός, η τέχνη, τα γράμματα βιώνονται, υιοθετούνται και αναβιώνονται από τους επόμενους. Οι μαρτυρίες του είναι διάσπαρτες. Μνημεία, αγάλματα… Οι ανασκαφές των μακρινών απογόνων φέρνουν στο φως όλο και περισσότερα αδιάσειστα στοιχεία του περάσματος του Μεγαλέξανδρου. Για αιώνες εικάζεται ότι οι πακιστανικές φυλές Καλάς, Μπουρούσο και Παστούν είναι κλαδιά του μακεδονικού δένδρου. Οι εξετάσεις DNA δεν επιβεβαιώνουν τις εικασίες, παρά μόνον ίσως για τους Παστούν, των οποίων το γονίδιο παρουσιάζει κάποια κοινά με τους Μακεδόνες. Η ελληνική καταγωγή είναι κόσμημα στα στήθη των ανθρώπων.

Θεωρείται πλέον σίγουρο ότι κάπου ο Τσιν «συναντά» τους αρχαϊκούς κούρους, τη ρεαλιστική ελληνιστική γλυπτική και γοητεύεται ίσως όχι τόσο από την πολύτιμη αισθητική της όσο από τα ευμεγέθη έργα, που κατά τη λογική του είναι ικανά να αποτυπώσουν το δικό του κύρος σε όλο τους το εύρος. Άλλωστε, ένας σπουδαίος ηγέτης του οποίου το έργο (είναι πλέον πεπεισμένος) θα συνεχιστεί και στην επόμενη ζωή, δεν μπορεί παρά να συνοδεύεται από έναν στρατό με πειστικούς, επιβλητικούς στρατιώτες.

Όσο οι ανασκαφές στο μεγαλοπρεπές μαυσωλείο του Τσιν συνεχίζονται, νέα στοιχεία έρχονται να προστεθούν στη φαρέτρα των αρχαιολόγων. Το 2016, οι επιστήμονες εμφανίζονται σίγουροι για το… ελληνικό χέρι στην κατασκευή των πήλινων στρατιωτών των Κίνας, όχι μόνο επιβεβαιώνοντας αλλά προχωρώντας ένα ακόμη βήμα τη θεωρία του Lukas Nickel, ο οποίος πλέον ξεκάθαρα διατυπώνει την εκτίμησή του ότι πιθανότατα στην περιοχή υπήρχε κάποιος Έλληνας γλύπτης και εκπαίδευε τους ντόπιους!

Οι πήλινοι στρατιώτες, κρατούν χάλκινα όπλα, ξίφη, δόρατα, μαχαίρια, είναι παρατεταγμένοι σε θέση μάχης. Γονατισμένοι οι μπροστά, όρθιοι οι πίσω. Τους ακολουθούν μεμονωμένα άλογα και άρματα με ηνιόχους. Εκτός από τον πολυπληθή στρατό, το… υπόγειο βασίλειο του Τσιν «κατοικείται» επίσης από υδρόβια πτηνά, φτιαγμένα από μπρούτζο, αλλά και από μουσικούς από τερακότα. Η πήλινη ακολουθία του αυτοκράτορα περιλαμβάνει ακόμη αξιωματούχους και ακροβάτες, ελαφρώς μικρότερους από τους στρατιώτες. Ο επικεφαλής της ανασκαφικής ομάδας, Ντιούαν Κίνκμπο (Duan Qingbo), δηλώνει ότι οι υπόγειοι θάλαμοι που έρχονται στην επιφάνεια ύστερα από τόσους αιώνες δεν είναι παρά η απομίμηση της οργάνωσης της δυναστείας Τσιν. Στην αρχή οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι ο αυτοκράτορας πήρε μαζί του τον στρατό του. Τώρα συνειδητοποιούν ότι πήρε μαζί του ένα ολόκληρο σύστημα διοίκησης, λέει.

Για τους στρατιώτες, αποκαλύπτεται ότι ο Τσιν αποφάσισε μία προσέγγιση μαζικής παραγωγής σχεδόν σαν αυτοκίνητα σε γραμμή συναρμολόγησης. Δηλαδή, έδωσε εντολή να φτιαχτούν τα σώματα, ξεχωριστά τα άνω άκρα και ακολούθως τα κεφάλια, στα οποία προστέθηκαν ξεχωριστά, μαλλιά, καπέλα, μουστάκια. Ακολούθησαν τα χιτώνια και τα παπούτσια και εντέλει ο εικαστικός καλλωπισμός των στρατιωτών με ζωηρά χρώματα. Στα πρόσωπα, πάντως, αποτυπώνονται τα χαρακτηριστικά διαφορετικών κινεζικών φύλων, καταλήγουν οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι. Φαίνεται δε πως τη δημιουργία καθενός από αυτούς, ή μικρής ομάδας, επέβλεπε ένας συγκεκριμένος καλλιτέχνης, ο οποίος χάραζε την υπογραφή του στη βάση των αγαλμάτων που επιτηρούσε.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/Τόνια Μανιατέα

ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

The British Academy
The Guardian
NBC News
China plus
Daily Mail
Smithsonian Magazine
«Στα βήματα του ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» – Σοφία Λίβα (Εκδ. Στεφ. Βασιλόπουλος – 1994)