Εμείς σήμερα θα δούμε πώς έφτασε στην επικράτηση και την παγίωσή της στην εξουσία. Τα αποτελέσματα αυτής της επανάστασης και η πρακτική εφαρμογή της στην καθημερινότητα των πολιτών μπορεί να κριθούν μόνο από τους λαούς που την έζησαν και την ίδια την Ιστορία.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δίνει τη χαριστική βολή στις μοναρχίες της Ευρώπης. Η τσαρική Ρωσία δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς ύστερα από την ήττα του 1904 στο Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο, οι εξελίξεις στο Ανατολικό Μέτωπο δημιουργούν μια πολύ δυσμενή κατάσταση για το θρόνο. Λόγω των συνεχών ηττών και της πείνας πολλοί στρατιώτες λιποτακτούν, ενώ οι ελλείψεις αγαθών μαστίζουν και τις πόλεις. Στις 15 Μαρτίου 1917 ο τσάρος Νικόλαος Β’ αναγκάζεται να υποβάλει την παραίτησή του και δημιουργείται νέα κυβέρνηση η οποία όμως δεν υποστηρίζεται από μενσεβίκους και μπολσεβίκους (ομάδες που αναπτύχθηκαν στο Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα που έχει ιδρύσει από το 1898 ο Βλαντιμίρ Λένιν), αφού τη θεωρούν ως μια ύστατη προσπάθεια διάσωσης της παλαιάς τάξης, ενώ ο Λένιν, από τη Μόσχα, απαιτεί να δοθεί «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ». Ακολουθούν εσωτερικές διεργασίες στους κόλπους των επαναστατών και απεργίες που καταστέλλονται από τις δυνάμεις ασφαλείας που παραμένουν πιστές στην προσωρινή κυβέρνηση. Ετσι λήγει η λεγόμενη Φεβρουαριανή Επανάσταση.

Τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο στρατηγός των Κοζάκων Λαβρ Κορνίλοφ επιχειρεί πραξικόπημα, αλλά αποτυγχάνει λόγω της έλλειψης υποστήριξης από τους εργάτες και τους ίδιους τους στρατιώτες. Ο Λέων Τρότσκι αποφυλακίζεται, μετατρέπει την Κόκκινη Φρουρά σε κανονική στρατιωτική δύναμη και γίνεται η πιο δημοφιλής μορφή της Επανάστασης. Στο μεταξύ, οι γερμανικές δυνάμεις προελαύνουν ολοένα και πιο κοντά στην πρωτεύουσα Αγία Πετρούπολη, δημιουργώντας έτσι χαοτική κατάσταση στην πόλη στην οποία βρίσκεται και ο Λένιν, του οποίου η πρόταση για ένοπλο αγώνα στην Κεντρική Επιτροπή του μπολσεβίκικου κόμματος γίνεται δεκτή με ψήφους 10-2 την 1η Οκτωβρίου. Η κυβέρνηση προσπαθεί να τους ακινητοποιήσει στέλνοντας θωρακισμένα αυτοκίνητα στα γραφεία της εφημερίδας «Ραμπότσι Πουτ». Η προσπάθεια αποτυγχάνει και η εφημερίδα κυκλοφορεί με τίτλο την ανατροπή της κυβέρνησης.

Ο Τρότσκι, έχοντας κερδίσει την υποστήριξη της φρουράς της πόλης, θέτει σε εφαρμογή το σχέδιό του, δηλαδή ένα πραξικόπημα εκτελεσμένο προσεκτικά σε τακτικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Οι στρατιωτικές δυνάμεις καταλαμβάνουν άμεσα κάθε δημόσιο κτίριο, την Κεντρική Τράπεζα και τις γέφυρες της πόλης. Αυτό προκαλεί την ουσιαστική διάλυση της προσωρινής κυβέρνησης και τον περιορισμό της στα χειμερινά ανάκτορα. Ο Λένιν δυσκολεύτηκε να πιστέψει την ευκολία με την οποία επιβλήθηκαν οι επαναστάτες και πείστηκε μόνο όταν άκουσε τις πληροφορίες που κατέφθαναν από τις ομάδες κρούσης. Στη συνέχεια, με συμμετοχή και του ναυτικού, καταλαμβάνονται και τα χειμερινά ανάκτορα.

Εθνικοποίηση της ιδιοκτησίας, διανομή της γης και έλεγχος της παραγωγής από τους εργάτες είναι οι αποφάσεις του Β’ Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ

Ταυτόχρονα, φτάνουν ειδήσεις ότι η Μόσχα και άλλες πόλεις στηρίζουν τη νίκη των επαναστατών. Ο Λένιν γίνεται πρόεδρος της νέας κυβέρνησης των Επιτρόπων του Λαού και στις 25 Οκτωβρίου (7 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) λαμβάνει χώρα το Β’ Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ στο Ινστιτούτο Σμόλνι. Ο Τζον Ριντ, στο βιβλίο του «Δέκα ημέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο», εξηγεί πώς ήταν η πλειοψηφία των συμμετεχόντων: «Μεγάλες μάζες απεριποίητων στρατιωτών, αγριεμένων εργατών, αγροτών, φτωχών ανθρώπων, γερασμένων και βαθιά χαραγμένων από την άγρια μάχη της καθημερινής επιβίωσης», για να συνεχίσει: «Ωρα 3 το πρωί. Ο Καπελίνσκι πρότεινε εκ μέρους των μενσεβίκων διεθνιστών να εκλεγεί μια ειδική επιτροπή για να βρει μια ειρηνική λύση για την αποφυγή του εμφύλιου πολέμου. “Δεν υπάρχει καμιά ειρηνική λύση!”, φώναξε το πλήθος: “Μοναδική λύση είναι η νίκη”. Η πρόταση απορρίφθηκε με συντριπτική πλειοψηφία και οι μενσεβίκοι διεθνιστές αποχώρησαν μέσα σε θύελλα από κοροϊδίες και βρισιές…». Η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε ξεκινήσει.

Το Συνέδριο αποφασίζει βαθιές τομές για τη ρωσική κοινωνία: Εθνικοποίηση της ιδιοκτησίας, διανομή της γης και έλεγχο της παραγωγής από τους εργάτες. Χαρακτηριστικά, στο επίσημο κείμενο αναφέρεται: «Η σοβιετική εξουσία θα προτείνει άμεση δημοκρατική ειρήνη σε όλα τα έθνη και άμεση εκεχειρία σε όλα τα μέτωπα. Θα εγγυηθεί την ελεύθερη μεταβίβαση της γης των γαιοκτημόνων, της βασιλικής περιουσίας και των μοναστηριών στις Επιτροπές Γης, θα εγγυηθεί τα δικαιώματα των στρατιωτών επιβάλλοντας πλήρη εκδημοκρατισμό του στρατού, θα εγκαθιδρύσει εργατικό έλεγχο στην παραγωγή, θα πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την παροχή ψωμιού στις πόλεις και ειδών πρώτης ανάγκης στα χωριά και θα εγγυηθεί επίσης το δικαίωμα όλων των εθνοτήτων που ζουν στη Ρωσία για αυτοδιάθεση».

Στη συνέχεια, η νεοσυσταθείσα κυβέρνηση συνασπισμού (όπου την πλειοψηφία έχουν οι σοσιαλεπαναστάτες) συνάπτει ανακωχή με τη Γερμανία. Τον Φεβρουάριο ο Τρότσκι συγκροτεί τον Κόκκινο Στρατό και τον Μάρτιο η πρωτεύουσα μεταφέρεται στη Μόσχα για λόγους ασφαλείας. Εν τω μεταξύ, εκείνους τους μήνες έχουμε την ανεξαρτητοποίηση πολλών κρατών, όπως η Λευκορωσία, η Αρμενία και η Γεωργία. Ομως, τα προβλήματα δεν σταματούν ακόμα, καθώς μερικούς μήνες μετά την ανατροπή της κυβέρνησης έρχεται μια σειρά εξωτερικών παρεμβάσεων.

Οι Δυτικοί βλέπουν τις διεθνείς συνθήκες που έχουν υπογράψει με το προηγούμενο καθεστώς να απειλούνται και αντιδρούν στις εξελίξεις αυτές με διάφορους τρόπους: ιαπωνικές δυνάμεις αποβιβάζονται στα ανατολικά ενώ αγγλογαλλικές δυνάμεις αποβιβάζονται σε Αρχάγγελο και Μουρμάνσκ. Παράλληλα, ενισχύουν διάφορους στρατιωτικούς του παλαιού καθεστώτος με όπλα και εφόδια για να χτυπήσουν την Επανάσταση από πολλές πλευρές. Αντιδρώντας, οι μπολσεβίκοι δολοφονούν τον τσάρο, ενώ ο Τρότσκι προσπαθεί να αναδιοργανώσει το στράτευμα. Είναι όμως δύσκολο, εξαιτίας της προπαγάνδας των μπολσεβίκων, που επί σειρά ετών διακήρυτταν αντιμιλιταριστικά μηνύματα στην προσπάθειά τους να διαλύσουν το στρατό του τσάρου.

Η Επανάσταση φτάνει σε κρίσιμο σημείο διότι η επιτυχής εισβολή ξένων δυνάμεων θα μπορούσε να χρεωθεί από τους οπαδούς του παλαιού καθεστώτος στο νέο καθεστώς, με αποτέλεσμα την αναζωπύρωση της διαμάχης μεταξύ τους. Η παρέμβαση των Τρότσκι και Λένιν είναι καθοριστική. Ο πρώτος ταξιδεύει παντού με το «θωρακισμένο τρένο», οργανώνοντας και εμψυχώνοντας τα στρατεύματα στις κρίσιμες μάχες, ενώ ο δεύτερος χαιρετά την κρίσιμη νίκη στο Καζάν ως εξής: «Ας είναι για εμάς το σύμβολο ότι θα συντρίβουμε κάθε αντίσταση των εκμεταλλευτών και θα διασφαλίζουμε τη νίκη του παγκόσμιου σοσιαλισμού». Ακολουθεί η διάσωση της Πετρούπολης από επίθεση δυνάμεων υπό το «λευκό» στρατηγό Νικολάι Γιούντενιτς και η απώθηση παρόμοιων προσπαθειών στη Νότια Ρωσία. Σε αυτές τις επιχειρήσεις εντάσσεται και η αποτυχημένη εκστρατεία στην Κριμαία, στην οποία συμμετέχουν και ελληνικές δυνάμεις.

Η επόμενη μέρα του πολιτικού… πειράματος

Τον Οκτώβριο του 1920, με το πέρας του εμφυλίου πολέμου και των εξωτερικών παρεμβάσεων, ολοκληρώνεται η πρώτη επαναστατική περίοδος, με τους θριαμβευτές της να επιδίδονται πλέον στην ανοικοδόμηση και την αναδιοργάνωση της χώρας, με ένα πολιτικό «πείραμα» που θα εφαρμοζόταν στην πράξη για πρώτη φορά. Οσον αφορά στο μέλλον, ο ίδιος ο Τρότσκι μάς παρουσιάζει εύγλωττα τις προβλέψεις του στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης»: «Βασιζόμαστε στην ελπίδα ότι η δική μας επανάσταση θα γίνει ο προπομπός της ευρωπαϊκής επανάστασης. Αν οι ευρωπαϊκές μάζες δεν συντρίψουν τον ιμπεριαλισμό, τότε η επανάστασή μας θα μπει σε θανάσιμο κίνδυνο. Είτε η ρωσική επανάσταση θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου της ευρωπαϊκής επανάστασης είτε ο ιμπεριαλισμός θα συντρίψει τη δική μας επανάσταση».

Οι επαναστατικές ιδέες βρίσκουν υποστηρικτές και πρόσφορο έδαφος στα εδάφη που εκμεταλλεύονταν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, αφού η κατάσταση εκεί είναι παρόμοια με αυτή της τσαρικής Ρωσίας: Αντί για κεφαλαιούχους και προλετάριους υπάρχουν αποικιοκράτες και εκμεταλλευόμενοι ντόπιοι πληθυσμοί. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα κομμουνιστικά κινήματα καταλαμβάνουν την εξουσία σε πληθώρα τέτοιων κρατών, ακόμα και στην Κίνα, καθιστώντας τη Σοβιετική Ενωση υπερδύναμη.

Ο Λένιν πεθαίνει το 1924, ο Τρότσκι εξορίζεται και τελικά δολοφονείται και ο σταλινισμός είναι πλέον η νέα πραγματικότητα

Ομως, ενώ κυριαρχούν σε περιφερειακό επίπεδο, αποτυγχάνουν να νικήσουν στην καρδιά της Ευρώπης, εκεί που η επικράτησή τους θα σήμαινε την ολοκληρωτική νίκη επί του καπιταλισμού. Στις εξελίξεις υπάρχει και μια διφορούμενη μορφή που τα επόμενα χρόνια θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη μετεξέλιξη της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Πρόκειται για τον Ιωσήφ Στάλιν, τότε μέλος του υπουργικού συμβουλίου (Επίτροποι του Λαού), ο οποίος στις μάχες ενάντια στους Πολωνούς διατάζει αυτοβούλως τις δυνάμεις του να επιτεθούν, σε μια προσπάθεια να καρπωθεί ο ίδιος την επιτυχία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία κενού που εκμεταλλεύονται οι Πολωνοί για να διεισδύσουν και να νικήσουν το σοβιετικό στρατό. Τελικά υπογράφεται συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο εξαντλημένων αντιπάλων, με τον Στάλιν να δέχεται επικρίσεις αλλά να μην τιμωρείται. Ο Λένιν πεθαίνει το 1924, ο Τρότσκι εξορίζεται και τελικά δολοφονείται και ο σταλινισμός είναι πλέον η νέα πραγματικότητα.