Το ημερολόγιο έγραφε 15 Αυγούστου 1940. Στην προκυμαία της Τήνου όλα κυλούσαν φυσιολογικά, σε κανονικούς ρυθμούς. Το νησί ήταν έτοιμο και υποδεχόταν τις τελευταίες ώρες τους χιλιάδες πιστούς για την εκκλησία της Μεγαλόχαρης. Στην μπούκα του λιμανιού το ελαφρύ καταδρομικό «ΕΛΛΗ», υπερήφανο και σημαιοστολισμένο σημαιοστολισμό είχε γίνει πόλος έλξης. Κάτοικοι και επισκέπτες χαιρετούν τα μαχητικά που κάνουν πτήσεις. Στο κατάστρωμα, ναύτες και αξιωματικοί ντυμένοι με στολές «εξόδου». Άπαντες περίμεναν να πατήσουν στην στεριά για το τιμητικό άγημα της εικόνας της Παναγιάς.

Το «ΕΛΛΗ» ναυπηγήθηκε το 1912-13 στις ΗΠΑ για λογαριασμό της κινεζικής κυβερνήσεως. Αγοράσθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση το 1914. Μετασκευάστηκε ριζικά στη Γαλλία μεταξύ των ετών 1925-27. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Το 1940, η κεντρική Ευρώπη στενάζει κάτω από την μπότα της Βέρμαχτ, με τον Χίτλερ να προελαύνει με τα στρατεύματα του σε Πολωνία, Γαλλία, ενώ προετοιμαζόταν για την μεγάλη επίθεση στην Σοβιετική Ενωση. Η Ελλάδα έχει επιλέξει με τον Ιωάννη Μεταξά (είχε πάρει την εξουσία πραξικοπηματικά 4 χρόνια πριν) την συμμαχία με την Αγγλία, ενώ η Ιταλία προκαλούσε. Ο Μουσολίνι έψαχνε τρόπο να επιτεθεί στην Ελλάδα για να την καταλάβει και μαζί και την Μεσόγειο. Η χώρα μας δεν απαντούσε, παρά μόνο προετοιμαζόταν αμυντικά. Οι Ιταλοί με συνεχείς προκλήσεις και επιθέσεις, θέλουν να προκαλέσουν την ελληνική αντίδραση.

Η ώρα της επίθεσης στο «ΕΛΛΗ»

Το ρολόι γράφει 8.20. Το καταδρομικό ΕΛΛΗ είναι στο λιμάνι, το ιταλικό υποβρύχιο «DELFINO». Εν καταδύσει έξω από το λιμάνι έχει στοχεύσει. Αναγνωριστικό αεροπλάνο, δίνει σήμα στο υποβρύχιο. «Όλα είναι εντάξει μπορείτε να πυροδοτήσετε Σενιορε. Τι άνθρωποι είναι αυτοί στην προκυμαία. Πετούσα από πάνω τους και με χαιρετούσαν… Σενιόρε επιστρέφω στη Λέρο. Το πλοίο είναι πλέον δικό σας. Τέλος»

Ο κυβερνήτης του Ιταλικού υποβρυχίου «DELFINO», είχε πάρει σαφέστατες διαταγές κατευθείαν από τον Διοικητή των Δωδεκανήσων De Vecci ,ανώτατο στέλεχος του Ιταλικού φασιστικού κόμματος. Ξανακοίταξε μέσα από το περισκόπιο του και έδωσε τη διαταγή: «Fuoco». Το ρολόι γράφει 8.25. ο κυβερνήτης, Πλοίαρχος ΒΝ Αγγελος Χατζόπουλος είναι στη γέφυρα του ΕΛΛΗ και ενημερώνεται από το πλήρωμα για το πρόγραμμα και τις δράσεις.

Ξαφνικά όλα παγώνουν και άπαντες σιωπούν. «Τορπίλη ακριβώς στη μέση Τορπίλη!». Κοιτάχτηκαν μεταξύ τους, την ώρα που με ταχύτητα στο νερό η τορπίλη 053 Whitehead Fiume πλησίαζε. Η τρομακτική έκρηξη σήκωσε το πλοίο στον αέρα και το έκοψε. Άνδρες στη θάλασσα, κραυγές, πόνος, νεκροί.

Αμέσως ακόμη δύο τορπίλες στο λιμάνι της Τήνου

Ο κυβερνήτης ανέκτησε γρήγορα την ψυχραιμία του και έδωσε διαταγές περίθαλψης των τραυματιών, διάσωσης των ανδρών που βρίσκονταν στη θάλασσα και ρυμούλκησης του πλοίου. Εν τω μεταξύ άλλες δύο τορπίλες εξερράγησαν πάνω στον λιμενοβραχίονα, έχοντας προφανώς ως στόχο τα επιβατηγά που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Γρήγορα διαπιστώνεται ότι το «ΕΛΛΗ» έχει πλήξει τορπίλη στο μέσο του δεξιού τμήματος της, κάτω από το λεβητοστάσιο το οποίο εξερράγη. Από τύχη δεν συμβαίνει το ίδιο και στην κοντινή αποθήκη πυρομαχικών, ενδεχόμενο που θα είχε ολέθριες συνέπειες για όλη τη Χώρα της Τήνου.

Το επιβατηγό ατμόπλοιο «ΕΣΠΕΡΟΣ» με κυβερνήτη τον Γεράσιμο Φωκά έσπευσε σε βοήθεια. Μετά από δύο ώρες το «ΕΛΛΗ» άρχιζε να βυθίζεται. Μαζί του και 9 νεκροί. Ο κυβερνήτης Χατζόπουλος δεν θέλει να φύγει, αλλά τον βάζουν οι αξιωματικοί του σε μια σωστική λέμβο. Μόλις ο Ιωάννης Μεταξάς πληροφορήθηκε το συμβάν διέταξε να γίνει η δοξολογία και η περιφορά της εικόνας σαν να μη συνέβη τίποτα. Ζήτησε επίσης να μην γίνει αναφορά ότι η επίθεση έγινε εκ μέρους της Ιταλίας. Οι τορπίλες όμως έλεγαν όλη την αλήθεια για την προέλευση τους. Μετά τον πόλεμο διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για το Delfino με κυβερνήτη τον Τζιουζέπε Αϊκάρντι.

Ο Μεταξάς, η αντίδραση και η ανακοίνωση

Στην Αθήνα ο Μεταξάς καλεί τον υφυπουργό Ναυτικών Ιπποκράτη Παπαβασιλείου και του λέει για το συμβάν: «Γνωρίζουμε Ιπποκράτη για τον δράστη, αλλά δεν πρέπει να οξύνουμε την κατάσταση. Ας κάνουμε πώς δεν καταλάβαμε τίποτα και ας μην δείξουμε πανικό». Ταυτόχρονα ο υφυπουργός Τύπου Θ. Νικολούδης εκδίδει ανακοίνωση στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει ότι: «Η τορπίλη έπληξε το ΕΛΛΗ το λεβητοστάσιο το οποίο εξερράγη και η πυρκαϊά που εκδηλώθηκε μεταδόθηκε στο εσωτερικό του πλοίου και το πλήρωμα αναγκάσθηκε να το εγκαταλείψει». Στην ίδια ανακοίνωση αναφέρθηκε ότι υπήρξε ένας νεκρός ο κελευστής μηχανικός Παπανικολάου και 29 τραυματίες. Μεταξύ του αστικού πληθυσμού, μία γυναίκα αρμενικής καταγωγής εμωλωπίσθη επί της προκυμαίας και ένας άνδρας απέθανε συνεπεία καρδιακής προσβολής.

Στις 23 Μαρτίου 1943 και ενώ το υποβρύχιο Delfino επιχειρούσε στον Τάραντα στη Νότια Ιταλία, βυθίστηκε παρασύροντας μαζί του και τα 28 μέλη του πληρώματος, που είχαν συμμετάσχει στον τορπιλισμό της «ΕΛΛΗΣ». Ο μόνος επιζών ήταν ο πρώην κυβερνήτης Αικάρντι, ο οποίος, αμέσως μετά τον τορπιλισμό του ελληνικού πλοίου, είχε παραδώσει τη διοίκηση στον Μάριο Βιολάντε. Ο ίδιος το 1960 δήλωσε στο περιοδικό Tempo: «Δεν είχα ούτε δισταγμό ούτε ταλάντευση. Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή, η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες (σ.σ. η διαταγή είχε δοθεί από τον υπερφίαλο Ιταλό διοικητή της Δωδεκανήσου Ντε Βέκι). Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού… Αλλά, τότε, πέρα από κάθε αμφιβολία βρισκόμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα (σ.σ. η Ελλάδα όμως τότε ήταν ακόμη ουδέτερη χώρα). Από ότι ήξερα η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για μια άμεση, κανονική είσοδο στον πόλεμο».

O τορπιλισμός του «ΕΛΛΗ»

Το ελαφρύ καταδρομικό «EUGENIO DI SAVOIA», μετέπειτα «ΕΛΛΗ II» παραχωρήθηκε στην Ελλάδα το 1951 σαν μέρος των Ιταλικών επανορθώσεων σε αντικατάσταση του τορπιλισθέντος «ΕΛΛΗ».

Στα απομνημονεύματά του, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι σημείωσε: «Το έγκλημα της Τήνου είχε αποτέλεσμα,- για να μην πω, έκανε το θαύμα, -να δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια ενότητα ψυχών. Μοναρχικοί και Βενιζελικοί, οπαδοί κι αντίπαλοι της 4ης Αυγούστου, πείστηκαν πως ένα μόνο αδυσώπητο εχθρό είχε η Ελλάδα: Την Ιταλία. Και πως, αν δε γινόταν ν’ αποφευχθεί μια σύγκρουση με την Ιταλία, θα ήταν προτιμότερο ν’ αντιμετωπιστεί ο εχθρός με ανδρισμό, παρά να υποχωρήσει το ελληνικό έθνος σε κάποιον που δε δίσταζε να μεταχειριστεί τέτοια μέσα».

Πηγή πληροφοριών-φωτογραφιών-βίντεο: mixanitouxronou, wikipedia, corfuhistory, e-naytilia, tinossecret