Η Ρωσία έχει ήδη καταλάβει τον κατεστραμμένο σταθμό του Τσερνόμπιλ σε απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων βόρεια του Κιέβου.

Πόλεμος στην Ουκρανία: Ο κίνδυνος για πυρηνικό ατύχημα

Ο πιο άμεσος πυρηνικός κίνδυνος στην Ουκρανία δεν είναι το πυρηνικό εργοστάσιο Τσέρνομπιλ, το οποίο από το βράδυ της Πέμπτης είναι υπό ρωσικό έλεγχο. Υπάρχει μια ανησυχητική πυρηνική διάσταση στην εξελισσόμενη ανθρωπιστική καταστροφή λόγω της παράνομης και απρόκλητης εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Αυτή η βάρβαρη επίθεση παραβιάζει τις εγγυήσεις ασφαλείας που παρείχε η Μόσχα το 1994, όταν το Κίεβο της επέτρεψε με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης να πάρει τα πυρηνικά όπλα που είχαν απομείνει στο ουκρανικό έδαφος μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Γιατί αν δεν είχαν επιστραφεί τα πυρηνικά όπλα στη Μόσχα, προφανώς η κατάσταση σήμερα θα ήταν διαφορετική… και ο καρδινάλιος του Κρεμλίνου δεν θα προχωρούσε σε πολεμικά μέτρα και επιλογές.

Πρόσχημα

Τις τελευταίες ημέρες, προσπαθώντας να δικαιολογήσει την επιθετικότητά του, ο Βλαντιμίρ Πούτιν επικαλέστηκε το φάντασμα ενός ανύπαρκτου ουκρανικού προγράμματος πυρηνικών όπλων, δηλαδή ένα κυνικό τέχνασμα για να δικαιολογήσει την αλλαγή καθεστώτος και ίσως ένα πρόσχημα για την εξάλειψη των προηγούμενων εγγυήσεων ασφαλείας.

Ακόμη πιο απειλητικά, ο Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία «είναι σήμερα μια από τις πιο ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο», προσθέτοντας ότι «κανείς δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία ότι μια άμεση επίθεση στη χώρα μας θα οδηγήσει σε ήττα και τρομερές συνέπειες για κάθε πιθανό επιτιθέμενο».
Η απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, να μην επέμβει άμεσα σε λεκτικό πλαίσιο μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο εσκεμμένης πυρηνικής κλιμάκωσης. Ωστόσο, υπάρχει ένας μικρός αλλά πραγματικός κίνδυνος ακούσιας κλιμάκωσης, ο οποίος θα μπορούσε να πυροδοτηθεί, για παράδειγμα, από εμπλοκή μεταξύ ΝΑΤΟ και ρωσικών αεροσκαφών στα σύνορα μεταξύ Πολωνίας και Ουκρανίας.

Οι σταθμοί

Ο πιο άμεσος πυρηνικός κίνδυνος, ωστόσο, προέρχεται από τους πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από το πρωί τη Πέμπτης δήλωσε ότι «οι ρωσικές δυνάμεις κατοχής προσπαθούν να καταλάβουν» τον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ, τον τόπο του γνωστού ατυχήματος του 1986, και δύο βίντεο δείχνουν τις ρωσικές δυνάμεις εκεί. Τελικά τον κατέλαβαν στις 7 το βράδυ της Πέμπτης.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από τη δυνατότητα σύγκρουσης γύρω από τους τέσσερις ενεργούς πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας, οι οποίοι συνολικά περιλαμβάνουν δεκαπέντε ξεχωριστούς αντιδραστήρες και παρήγαγαν πάνω από το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας το 2020 (η Ουκρανία ολοκλήρωσε πρόσφατα την κατασκευή μιας εγκατάστασης αποθήκευσης στο Τσέρνομπιλ για αναλωθέντα πυρηνικά καύσιμα από τα άλλα εργοστάσια, αλλά η εισαγωγή τέτοιου καυσίμου πιθανότατα δεν έχει ακόμη λάβει χώρα).

Το Τσέρνομπιλ βρίσκεται μέσα σε μια μεγάλη ζώνη αποκλεισμού (προς τη Λευκορωσία) και ο εκτεταμένα ακατοίκητος χώρος θα μετρίαζε τις συνέπειες ενός δεύτερου πυρηνικού ατυχήματος εκεί. Οι άλλοι αντιδραστήρες της Ουκρανίας δεν είναι παρόμοια απομονωμένοι.

Επιπλέον, μεγάλο μέρος του καύσιμου υλικού στους άλλους αντιδραστήρες είναι ουσιαστικά πιο ραδιενεργό από το καύσιμο στο Τσέρνομπιλ. Για να το θέσω απλά, οι πυρηνικοί σταθμοί δεν είναι σχεδιασμένοι για εμπόλεμες ζώνες. Φαίνεται εξαιρετικά απίθανο ότι η Μόσχα θα επέτρεπε εσκεμμένες επιθέσεις σε αυτές τις εγκαταστάσεις, αλλά θα μπορούσαν, ωστόσο, να γίνουν στόχοι σε έναν πόλεμο που, σε κάθε περίπτωση, έχει και άλλες «διακλαδώσεις». Για το προσωπικό του ουκρανικού πυρηνικού σταθμού, το απλό ταξίδι στην καθημερινή δουλειά του μπορεί να είναι μια επικίνδυνη πράξη – καθιστώντας δυνητικά δύσκολη τη διασφάλιση της πλήρους και ασφαλούς λειτουργίας του αντιδραστήρα.

Ακούσια

Επιπλέον, πυρηνικοί σταθμοί ενδέχεται να στοχοποιηθούν ακούσια. Αυτές οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιούν ενέργεια από το κρατικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας για να συνδράμουν στην ψύξη του αντιδραστήρα σε περίπτωση που αναγκαστεί να κλείσει. Ενώ τα εφεδρικά συστήματα ισχύος, όπως οι γεννήτριες ντίζελ, είναι διαθέσιμα, το ηλεκτρικό δίκτυο είναι μια σημαντική γραμμή άμυνας.

Υπάρχει υπολογίσιμος κίνδυνος να χαθεί μια τέτοια ισχύς στην Ουκρανία αν οι ρωσικές δυνάμεις επιτεθούν στην υποδομή ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας – όπως έκαναν οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ εναντίον της Σερβίας κατά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999, αλλά και η ίδια η Ρωσία κατά της Ουκρανίας το 2015, χρησιμοποιώντας «εργαλεία» στον κυβερνοχώρο. Ακόμα κι αν η Μόσχα δεν εγκρίνει άμεσες επιθέσεις εναντίον πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, τέτοιες επιθέσεις μπορεί να συμβούν ούτως ή άλλως. Ενα όπλο που στοχεύει σε κοντινό στόχο θα μπορούσε να χτυπήσει έναν πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής αν το σύστημα πλοήγησής του αποτύχει.

Αυτό το είδος ατυχήματος ήταν το αποτέλεσμα της «χειρότερης περίπτωσης» που οραματίστηκαν οι αξιωματούχοι, καθώς το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία εκτυλίχθηκε το 2011. Εκανα αυτά τα σενάρια με κάποιο δισταγμό. Η πιθανότητα ενός σοβαρού πυρηνικού ατυχήματος είναι μάλλον πολύ μικρή. Το να επιστήσει κάποιος την προσοχή σε αυτό κινδυνεύει να χάσει την εστίαση στις ορισμένες συνέπειες της εισβολής του Πούτιν – απώλεια αυτονομίας της Ουκρανίας, σκόπιμη δολοφονία μελών της υπηρεσίας, ακούσια δολοφονία αμάχων της και εγκλήματα πολέμου που αναπόφευκτα συνοδεύουν οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση τέτοιας κλίμακας.

Για αυτό το θέμα δεν πρέπει να ξεχνάμε τους θανάτους Ρώσων στρατιωτικών που δεν έχουν άλλη επιλογή από το να πολεμήσουν σε έναν πόλεμο που διέταξε ο παρανοϊκός (κατά τον Ολλανδό πρωθυπουργό και τον Τσέχο πρόεδρο αυταρχικός) ηγέτης τους.

Ωστόσο, ακόμα κι αν ένα πυρηνικό ατύχημα εξακολουθεί να είναι αρκετά απίθανο, τα αποτελέσματά του θα μπορούσαν να είναι πολύ σοβαρά και θα πρόσθεταν σημαντικά στις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής της εισβολής για τον πληθυσμό της Ουκρανίας. Η Μόσχα θα είναι υπεύθυνη για κάθε πυρηνικό ατύχημα που προκαλείται, άμεσα ή έμμεσα, από την επιθετικότητά της. Εάν δεν θέλει ένα τέτοιο ατύχημα να προστεθεί στον αυξανόμενο κατάλογο εγκλημάτων της, πρέπει να λάβει εξαιρετικά μέτρα για να αποφύγει μια τέτοια περίπτωση.