Η αγορά συμπληρωμάτων διατροφής αγνώστου προέλευσης, συνήθως μέσω Διαδικτύου, η αδυναμία τέλεσης συστηματικών ελέγχων στη σύνθεση της φόρμουλας κάποιων συμπληρωμάτων διατροφής για την ύπαρξη απαγορευμένων ουσιών ή για πιθανές παρενέργειες, καθώς και η ανεπαρκής αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους συχνά αφήνουν απροστάτευτους τους καταναλωτές. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που κάθε τρεις και λίγο πληροφορούμαστε για την απόσυρση από την κυκλοφορία κάποιου συμπληρώματος διατροφής.

Αναζητήστε τα εγκεκριμένα συστατικά

«Τα συμπληρώματα διατροφής είναι τρόφιμα που αποσκοπούν στην κάλυψη ελλείψεων της δίαιτας υγιών καταναλωτών σε θρεπτικά συστατικά. Μπορεί όμως να περιέχουν και ουσίες με φυσιολογικές επιδράσεις στην υγεία τους, οι οποίες επισημαίνονται υποχρεωτικά στη συσκευασία με τη διατύπωση εγκεκριμένων ισχυρισμών υγείας», σημειώνει ο καθηγητής στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας/Αλεξάνδρειο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης Ευστράτιος Ρ. Κυρανάς.

Στα συμπληρώματα διατροφής εντάσσονται:

• συμπυκνωμένες μορφές βιταμινών και ανόργανων στοιχείων (μεμονωμένων ή σε διάφορους συνδυασμούς),
• πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπη (μεμονωμένα ή σε συνδυασμούς μεταξύ τους, καθώς και με την προηγούμενη κατηγορία),
• μίγματα αμινοξέων, μίγματα λιπαρών οξέων, ένζυμα, μεταβολίτες και εκχυλίσματα ιστών και αδένων,
• υδατάνθρακες με ή χωρίς ηλεκτρολύτες και βιταμίνες (π.χ. sports drinks),
• συστατικά τροφών ή τρόφιμα (βασιλικός πολτός, γύρη, μαγιά μπίρας, φυτικές ίνες, σκόρδο, φύκια κ.ά.), καθώς και διάφορα βότανα και εκχυλίσματα αυτών,
• σκευάσματα αύξησης ή μείωσης του σωματικού βάρους,
• καθώς και φυσικές ουσίες που μπορούν ή υποτίθεται πως μπορούν να δράσουν ως αναβολικά ή ορμονοδιεγερτικά και απευθύνονται κυρίως σε αθλητές.

Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής

Σύμφωνα με τον κ. Κυρανά, οι κίνδυνοι από τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:

1. Κίνδυνοι από υπερδοσολογία λήψης. Δεν υπήρξε ποτέ ως τώρα συμπλήρωμα «αθώο τοξικότητας».
2. Κίνδυνοι από αλληλεπιδράσεις με φάρμακα. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι:

• το ασβέστιο (Ca) μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα για την καρδιά, με ορισμένα διουρητικά και με τα στοιχεία αργίλιο (Al) και μαγνήσιο (Mg) που περιέχονται σε αντιόξινα σκευάσματα
• το Mg μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα διουρητικά και αντικαρκινικά φάρμακα
•  η βιταμίνη Ε αυξάνει τον κίνδυνο εσωτερικής αιμορραγίας όταν λαμβάνεται με ασπιρίνη ή αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη
• η βιταμίνη Κ μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, όπως η κουμαρίνη
• το βαλσαμόχορτο επηρεάζει δυσμενώς τη φαρμακευτική δράση αντικαταθλιπτικών και αντιυπερτασικών φαρμάκων
• το συνένζυμο Q10 μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, αντιυπερτασικά και χημειοθεραπευτικά φάρμακα
• το Ginseng αυξάνει τον κίνδυνο για εσωτερική αιμορραγία όταν λαμβάνεται με αντιπηκτικά και προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες με αντικαταθλιπτικά
• η Echinacea διαταράσσει τον ρυθμό διάσπασης αρκετών φαρμάκων στο ήπαρ.

3. Κίνδυνοι από παραπλανητικές ετικέτες και προώθηση. Η σήμανση των συμπληρωμάτων διατροφής πρέπει να πληροί συγκεκριμένους κανόνες, ενώ πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αποφυγή της παραπλάνησης των καταναλωτών. Η πιο σημαντική απαγόρευση αφορά στην αναγραφή στη σήμανση ισχυρισμών ή ενδείξεων ή εικόνων, που υπονοούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου, καθώς και την ανάλογη διαφήμιση ή παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι ιδιαίτερα αυξημένοι σε προϊόντα που προωθούνται στην αγορά μέσω Διαδικτύου, απευθείας από χώρες του εξωτερικού.
4. Κίνδυνοι από τη λήψη απαγορευμένων ουσιών. Πολλές είναι οι ουσίες που αν και έχουν κριθεί επικίνδυνες και έχουν επίσημα απαγορευθεί από τον FDA στην Αμερική ή τον ΕΟΦ στην Ελλάδα, συνεχίζουν να περιέχονται σε συμπληρώματα που κυκλοφορούν παράνομα, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εφεδρίνη, η οποία χρησιμοποιείται ως διεγερτικό σε σκευάσματα για απώλεια βάρους και για αύξηση του αναβολισμού σε αθλητές, με δυσανάλογες όμως παρενέργειες.

Πρώτες οι γυναίκες στη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποίησαν από το 2016 έως το 2018 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε δείγμα 31.238 καταναλωτών, οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων. Το 53% του δείγματος ήταν γυναίκες και το 47% άνδρες. Το 50% ήταν ηλικίας 17-30 ετών, το 35% 31-50 ετών και το 15% ηλικίας άνω των 50 ετών.

«Το 55% των ερωτηθέντων κάνουν σήμερα ή έκαναν περιστασιακά στο παρελθόν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής. Το ποσοστό δεν πρέπει να εκπλήσσει, όταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσεγγίζει το 60%, ενώ στις ΗΠΑ τείνει να το ξεπεράσει. Οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων. Οι νεαρές και οι μέσες ηλικίες αποτελούν τους κύριους αγοραστές και συνεπώς τους χρήστες συμπληρωμάτων. Οι ανώτερης εκπαίδευσης (πανεπιστημιακής) καταναλωτές, ακολουθούμενοι από τους μέσης εκπαίδευσης, αποτελούν τον κύριο κορμό των χρηστών», εξηγεί ο κ. Κυρανάς.

Παίρνοντας βιταμίνες… στα κουτουρού

Παράλληλα, τονίζει ότι λιγότερο από το 30% αυτών που έκαναν ή κάνουν χρήση δήλωσε πως ακολούθησε τη συμβουλή γιατρού (13,5%), φαρμακοποιού (6,8%), προπονητή (4%) ή διαιτολόγου (3%). Επίσης μόνο το 43% συνεκτίμησε κατά τη χρήση τη Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (ΣΗΔ) στα θρεπτικά συστατικά που αναζητούσε, ενώ το 7% δήλωσε πως δεν γνωρίζει τη σημασία της. Το 48% δήλωσε ότι προηγήθηκαν της λήψης ιατρικές εξετάσεις, ενώ μόλις το 17% ότι βρίσκεται υπό ιατρική παρακολούθηση κατά τη λήψη.

Ο κ. Κυρανάς τονίζει, επίσης, ότι ο καταναλωτής δεν γνωρίζει επαρκώς τη βιολογική δράση των συστατικών της διατροφής, τις τυχόν αλληλεπιδράσεις τους, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να τα αξιοποιήσει καλύτερα. Γι’ αυτό, εκτός από τη νομοθετική παρέμβαση της Πολιτείας, κρίνεται επιβεβλημένη και η ουσιαστική παρέμβαση επιστημόνων της Υγείας, που, επαρκώς ενημερωμένοι και εξειδικευμένα καταρτισμένοι, θα προσφέρουν έγκυρη πληροφόρηση γι’ αυτήν την κατηγορία τροφίμων.