Η Ελλάδα και οι άλλες μικρές χώρες της Ενωσης έχουν πλέον σοβαρούς λόγους να ανησυχούν για τις εξελίξεις, καθώς κρίσιμες συζητήσεις σχετικά με την «επόμενη μέρα» του Ταμείου Ανάπτυξης, που θα έδινε έμφαση σε επενδύσεις για την απεξάρτηση της Ε.Ε. από τα ορυκτά καύσιμα, φαίνεται προς το παρόν να «παγώνουν». Το ίδιο και η προσπάθεια για την ενοποίηση των αμυντικών προμηθειών και της χάραξης μιας κοινής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας, την ώρα που το μέλλον το ΝΑΤΟ, υπό τη νέα ηγεσία των ΗΠΑ, προδιαγράφεται δυσοίωνο.

Η μεγάλη πρόκληση είναι η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καλύψει -όσο της επιτρέπεται- το κενό που δημιουργεί η κατάρρευση του γαλλογερμανικού άξονα και να επαναφέρει στο τραπέζι τις συζητήσεις αυτές και τις λύσεις που προτείνει η έκθεση του Μάριο Ντράγκι, η οποία δεν στοχεύει μόνο σε μια βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση της κατάστασης που μπορούν να δημιουργήσουν οι κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ. Στόχος της είναι να αντιμετωπίσει το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε. σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα. Αυτή η υστέρηση ανταγωνιστικότητας αποτυπώνεται στις υψηλότερες τιμές ενέργειας που πληρώνει και η Ελλάδα, μαζί με τις άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, και την αδυναμία προσέλκυσης μεγάλων επενδύσεων, λόγω του κατακερματισμένου -εξαιτίας εθνικών πολιτικών- τραπεζικού και χρηματιστηριακού τομέα. Οι μεγάλες επενδύσεις μπορούν να κλείσουν το ψηφιακό χάσμα και να προσφέρουν ταχύτερες και φθηνότερες υπηρεσίες σε πολίτες και επιχειρήσεις.

Οι προκλήσεις

Η έκθεση περιγράφει αναλυτικά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και τις χωρίζει σε τρεις κατηγορίες: Την έλλειψη εστίασης σε συγκεκριμένους τομείς, τη σπατάλη πόρων και την έλλειψη συντονισμού πολιτικών. Τονίζει, συγκεκριμένα, ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η Ενιαία Αγορά ούτε η Ενωση Κεφαλαιαγορών και η χρηματοδότηση των επενδύσεων στην Ευρώπη, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, βασίζεται στον τραπεζικό δανεισμό, ο οποίος, όμως, δεν είναι κατάλληλος για χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας.

Το κατακερματισμένο διοικητικό και ρυθμιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. εξακολουθεί να αναφέρεται από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις ως ο κυριότερος ανασχετικός παράγοντας για την ανάπτυξή τους διεθνώς. Επίσης, οι διαθέσιμοι ευρωπαϊκοί πόροι σπαταλώνται μέσα από την κατάτμηση παραγγελιών και προμηθειών και διαφεύγουν εκτός Ευρώπης.

Ομοίως, όσον αφορά την έρευνα και την καινοτομία, ενώ ο δημόσιος τομέας στην Ευρώπη δαπανά συνολικά σχεδόν όσο ο αντίστοιχος των ΗΠΑ (0,74% του ΑΕΠ το 2021, έναντι 0,65% στις ΗΠΑ), ο ιδιωτικός τομέας δαπανά σημαντικά λιγότερα, καθώς η αγορά κεφαλαίων στην Ευρώπη είναι πιο περιορισμένη και ακόμη ανολοκλήρωτη.

Το μερίδιο της Ε.Ε. στα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital) που επενδύονται διεθνώς είναι μόνο 5%, έναντι 40% για την Κίνα και 52% για τις ΗΠΑ. Παράλληλα ο βραδύς ρυθμός των θεσμικών και νομοθετικών διαδικασιών στην Ε.Ε., όπου μεσολαβούν τουλάχιστον 19 μήνες από την υποβολή της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έως την υπογραφή του σχετικού νομοθετήματος, χωρίς να συνυπολογίζεται ο χρόνος που απαιτείται για την ενσωμάτωσή του στην εθνική έννομη τάξη των επιμέρους κρατών-μελών.

Επί της ουσίας, η έκθεση σκανάρει το θέμα του ενεργειακού εφοδιασμού και της επάρκειας, τη μεγάλη εξάρτηση της Ε.Ε. από εισαγωγές πρώτων υλών, τις μεγάλες ελλείψεις και καθυστερήσεις σε έρευνα και καινοτομία και τα τεράστια κενά στην άμυνα και την ασφάλεια της Ενωσης.

Ειδικότερα, σύμφωνα με την έκθεση, η Ε.Ε. εμφανίζεται συγκριτικά πιο εκτεθειμένη στο νέο γεωοικονομικό περιβάλλον, διότι σύμφωνα με την έκθεση Ντράγκι:

1 Είναι πιο εξωστρεφής: Ο λόγος του διεθνούς εμπορίου ως προς το ΑΕΠ υπερβαίνει το 50% στην Ε.Ε., ενώ στην Κίνα είναι 37% και στις ΗΠΑ 27%. Συνεπώς, οι κρίσεις στο διεθνές εμπόριο την πλήττουν περισσότερο από τους ανταγωνιστές της.

2 Εχει υψηλή εξάρτηση από έναν μικρό αριθμό προμηθευτών για τις εισαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών, ενώ εισάγει περισσότερο από το 80% της ψηφιακής τεχνολογίας.

3 Οι ευρωπαϊκές εταιρίες δαπανούν για ηλεκτρική ενέργεια 2-3 φορές περισσότερο απ’ ό,τι οι ανταγωνίστριές τους σε ΗΠΑ και Κίνα.

4 Η Ε.Ε. δεν συμμετείχε στην τεχνολογική επανάσταση του Διαδικτύου και της Τεχνητής Νοημοσύνης: Μόνο 4 από τις 50 μεγαλύτερες εταιρίες τεχνολογίας παγκοσμίως είναι ευρωπαϊκές. Το μερίδιο της Ε.Ε. στα παγκόσμια έσοδα από πώληση τεχνολογίας έχει υποχωρήσει από 22% το 2013 σε 18% το 2023.

5 Είναι λιγότερο έτοιμη να αντεπεξέλθει σε απειλές για την ασφάλειά της, καθώς μόνο 10 κράτη-μέλη της δαπανούν 2% ή περισσότερο του ΑΕΠ τους για άμυνα, όπως προβλέπουν οι δεσμεύσεις στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Η Ε.Ε. πρέπει να σχεδιάσει και να υλοποιήσει, το ταχύτερο δυνατό, μια νέα βιομηχανική πολιτική ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας με τρεις στρατηγικούς στόχους: Τη μείωση του τεχνολογικού χάσματος, την απανθρακοποίηση και, τέλος, την ενίσχυση της ασφάλειας και άμυνας και την αύξηση της στρατηγικής της αυτονομίας.

Επενδύσεις στο 4,4-4,7% του ΑΕΠ της Ε.Ε.-27 ετησίως

Η έκθεση αναφέρεται και στις λύσεις για την αντιμετώπιση προκλήσεων, οι οποίες, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, θα δημιουργήσουν προβλήματα υπαρξιακού χαρακτήρα για την ίδια την Ε.Ε. ως ενιαία οικονομική οντότητα. Στην κατεύθυνση αυτή υπολογίζει ότι θα απαιτηθούν τεράστιες επιπλέον επενδύσεις ύψους 750-800 δισ. ευρώ ετησίως, ύψος που αντιστοιχεί σε 4,4-4,7% του ΑΕΠ της Ε.Ε.-27.

Ο λόγος των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου προς το ΑΕΠ θα πρέπει να αυξηθεί περί τις 5 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή σε επίπεδα που έχουν να επιτευχθούν από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Το μέγεθος αυτό δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, καθώς οι επιπλέον επενδύσεις π.χ. που πραγματοποιήθηκαν μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ την περίοδο 1948-51 ανέρχονταν σε 1-2% του ΑΕΠ, περίπου, ετησίως.

Η κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων τέτοιου ύψους δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την αρχική συνδρομή του δημόσιου τομέα, του οποίου η συνεισφορά κυμαίνεται ιστορικά στην Ευρώπη περί το 20% του συνόλου της χρηματοδότησης.

Η σταδιακή ενίσχυση της παραγωγικότητας εκτιμάται ότι θα μειώσει προοδευτικά το δημοσιονομικό βάρος μιας τέτοιας δαπάνης. Υπολογίζεται ότι μια αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας κατά 2% σε βάθος δεκαετίας θα κάλυπτε έως και το 1/3 των αναγκαίων δημοσιονομικών δαπανών.

Ως πηγή χρηματοδότησης η έκθεση αναφέρει τη λύση που επιλέχθηκε και για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, δηλαδή τον κοινό δανεισμό, τα ευρωομόλογα, θεσμό που έχει υποστηρίξει και η Ελλάδα, μαζί με άλλες μικρές χώρες. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος, σύμφωνα με την έκθεση, ώστε να υπάρξει η οριζόντια επίτευξη των στόχων για μικρές και μεγάλες χώρες.